Ölüler Günü olarak da bilinen Dia de MuertosMeksika 'nın en sembolik kutlamalarından biridir. Yerli Meksika gelenekleri ile Katolik inançlarının bir karışımı olan ve genellikle her yıl 1 ve 2 Kasım tarihlerinde gerçekleştirilen bu festival, Meksika'nın yanı sıra başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki Meksika kökenli bazı topluluklarda da yaygın olarak kutlanmaktadır.
Günümüzde UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Dia de Muertos 'un geçmişi Kolomb öncesi dönemlere, İspanyol fatihlerin gelişinden çok öncesine dayanmaktadır. Başta Aztekler ve Toltekler olmak üzere yerli medeniyetler, atalarını ve ölülerini onurlandırmak için ritüeller uygulamışlardır.
Bu kutlamalar mısır, kabak, bezelye ve fasulye için tarım döngüsünün sonuna denk gelen Ağustos ayında yapılırdı, ancak İspanyollar daha sonra tarihi Azizler Günü ve Katolik Ölüler Festivali'ne denk gelecek şekilde değiştirdiler. Bu yerli geleneğin Katolik dini takvimine dahil edilmesine izin vermenin bir yolu, kültürel senkretizmin klasik bir örneği ve Meksika halkının Hıristiyan geleneklerine saygı gösteriyormuş gibi yaparak yerli ritüellerini ve inançlarını sürdürmesinin bir yoludur.
Ancak tarihçilere göre bu İspanyol öncesi gelenekler ile Dia de Muertos 'un bugünkü versiyonu arasındaki bağlantıyı kurmak zordur. 1910 devriminden sonra ortaya çıkan milliyetçi hükümetler tarafından 1920'lerden itibaren popülerleştirilen Dia de Muertos, birleşik bir ulusal popüler kültür oluşturmaya ve teşvik etmeye çalışmıştır.
Ölenlerin ruhlarının sevdiklerini ziyaret etmek üzere Dünya'ya döndüğü inancına dayanan Dia de Muertos, ölenlerin yaşamlarını ve anılarını neşeyle kutlamak üzere çeşitli aşamalarda gerçekleşir. Aslında festival iki gün sürer: Miccaihuitontli, Dia de los Inocentes veya Dia de los Angelitos olarak bilinen 1 Kasım, ölen çocukları onurlandırmaya adanmıştır. Hueymiccalhuitl olarak bilinen 2 Kasım ise ölen yetişkinlere adanmıştır.
Aileler ölülerini onurlandırmak ve onlara sevildiklerini ve unutulmadıklarını hatırlatmak için evlerinde cempasúchil çiçekleri, mumlar, haçlar, yaşamdan ölüme geçişi sembolize eden tütsü ve kopal, yiyecekler, kişisel eşyalar ve ölen kişinin fotoğraflarıyla süslenmiş ofrendas adı verilen çok katlı sunaklar hazırlarlar. Ayrıca pan de muerto adı verilen özel ekmekler, tatlılar, içecekler ve şeker, çikolata ya da plastikten yapılmış kafatasları olan calaveralar ve Meksika el sanatlarından kağıt kesimler olan papel picado gibi geleneksel nesneler de bulunmaktadır.
Mezarlıklar da Dia de Muertos kutlamalarının merkezinde yer alır. Aileler sevdiklerinin mezarlarını temizlemek, süslemek ve adak adamak için ziyaret eder, yere çiçek yaprakları atar ve ruhları mezarlarına götürmek için mum yakarlar. Parlak turuncu bir çiçek olan kadife çiçeği, Dia de Muertos'un en önemli çiçeklerinden biridir, çünkü ölülerin çiçeği olarak kabul edilir ve ölenlerin ruhlarına ailelerine rehberlik ettiği varsayılır.
Kasaba ve köylerde sokaklar ve meydanlar şenlikli bir şekilde giydirilmiş calacas (iskeletler) ve catrinas (zarif iskelet kadınlar) ile rengarenk süslenir. İnsanlar iskeletlere benzemek için yüzlerine makyaj yaparlar ve kostümler genellikle çiçek ve çapraz kemik motifleriyle süslenir. Geçit törenleri ve alaylar da birçok Meksika şehrinde yaygındır; katılımcılar eksantrik kostümler giyer ve geleneksel müziğin ritmiyle dans ederler.
Ancak, Dia de Muertos neşeli ve renkli bir kutlama olsa da, inanç ve geleneklerin Meksika'da bölgeden bölgeye ve hatta aileler arasında bile değişebileceği unutulmamalıdır. Bazıları daha dini bir yaklaşımı tercih ederken, diğerleri kutlamanın kültürel ve festival boyutuna daha fazla odaklanmaktadır.
